Богословы в татарской публицистике начала ХХ века

   Статьи Фатиха Амирхана, Гаяза Исхаки, Наджипа Гасри и др., посвященные известным татарским богословам, являются объектом изучения данной работы.

   Дается краткий обзор последних монографических трудов ученых, посвященных истории татарской общественной и религиозно-философской мысли.

   Предметом исследования являются тематика и проблематика статей, а также принципы оценивания публицистами вклада богословов в обновление и развитие татарской нации в конце XIX – начале ХХ вв.

   Господствовавшая в СССР до середины 1980-х годов идеология исключала возможность объективного исследования огромных пластов национальной истории и культуры, а также публицистики.

   Осмысление данного наследия на принципиально новой основе определяет актуальность и научную новизну темы данного исследования.

   В работе оценивается также вклад татарских публицистов в изучение и пропаганду научных трудов, жизненного пути авторитетных богословов. В ходе анализа публицистического наследия Ф. Амирхана, Г. Исхаки, Н. Гасри и др. было выявлено, что данные статьи создавались согласно концепции культурно-исторической школы. Татарские публицисты считали, что статьи должны быть средством преобразования национальной жизни.

1. Бигиев М. Избранные труды: В 2 т. Т. 2: Обращение к Великому Турецкому Национальному Собранию, Введение к трактату «Аль-Муафакат», Воззвание к мусльманским нациям, Женщина в свете священных аятов благородного Корана / сост. и пер. с осман. А. Хайрутдинова. Казань: Татар. кн. изд-во, 2006. 256 с.

2. Загидуллин И. К. Оренбургское магометанское духовное собрание – центр реформ мусульманского сообщества конца XIX века // TATARICA. 2014. № 2 (3). С. 122–139.

3. Марджани: ученый, мыслитель, просветитель. Сб. статей. Казань: Татарское кн. изд-во, 1990. 191 с.

4. Мухетдинов Д. В., Хабутдинов А. Ю., Гимадиев И. Ф. Муса Биги как историк общественного движения российских мусульман // TATARICA. 2015. № 1 (4). С. 118–126.

5. Очерки истории татарской общественной мысли: Татар. кн. изд-во, 2000. 191 с.

6. Очерки Марджани о восточных народах. Казань: Татар. кн. изд-во, 2003. 175 с.

7. Тухватуллина Л. И. Проблема человека в трудах татарских богословов: конец XIX – начало XX веков. Казань: Татар. кн. изд-во, 2003. 207 с.

8. Хабутдинов А. Лидеры нации. Казань: Татар. кн. изд-во, 2003. 159 с.

9. Хабутдинов А. Ю., Хабутдинова М. М. Историческая основа и прототипы героев пьесы Н. Исанбет «Һиҗрәт» (1923) : размышления после спектакля «Качаклар» («Беглецы») (режиссер И. Зайниев) // TATARICA. 2017. № 1 (8). С. 107–123.

10. Хайрутдинов А. Г. Муса Бигиев (Муса Джаруллах) // Татарская энциклопедия : В 5 т. / Гл. ред. М. Х. Хасанов, отв. ред Г. С. Сабирзянов. Казань: Институт Татарской энциклопедии АН РТ. 2002. Т. 1: А–В. С. 378–379.

11. Абдуллин Я. Мәгърифәт нуры ачар... (Татар иҗтимагый фикере тарихыннан сәхифәләр). Казан: Татар. кит. нәшр., 1987. 197 б.

12. Әмирхан Ф. З. Әсәрләр: Дүрт томда. 4 т.: Әдәбият-сәнгать тәнкыйте, биографик материаллар, хатлар. Казан: Татар. кит. нәшр., 1984. 390 б.

13. Әмирхан Ф. З. Әсәрләр: Дүрт томда. III т.: Публицистика. Казан: Татар.кит.нәшр., 1989. 512 б.

14. Гасрый Н. Мәдрәсә мәсьәләсе (съезд дикъкатенә) // Ил. 1914. 17 июнь (№ 31).

15. Гасрый Н. Шиһаб хәзрәт // Ил. 1915. № 56. 2 гыйнвар.

16. Гыйлаҗев Т. Ш. Татар халкының рухи һәм мәдәни яңарышында Ф. Әмирхан // Фәнни Татарстан. 2021. № 1 (29). Б. 87–104.

17. Гыйлаҗев Т. Ш. Фатих Әмирхан тәнкыйтендә һәм публицистикасында татар зыялылары // Языки культуры в контексте исторического наследия: к 100-летию со дня рождения Э. Р. Тенишева : сб. ст. по материалам Всерос. науч.-практ. конф. (г. Пенза, 21–23 апреля 2021 г.) / под ред. Ж. З. Туктарова, В. Ф. Мухамеджановой, Г. Х. Самочкиной. Пенза: Изд-во ПГУ, 2021. (376 с.). С. 105–109.

18. Гыйлаҗев Т. Ш. ХХ гасыр башы әдәби һәм мәдәни контекстында Н. Гасрый иҗаты // TATAICA. 2021. № (1). Б. 51–77.

19. Җамал Вәлиди: әдәби һәм тарихи-документаль җыентык / төз. Диләрә Абдуллина, Җәүдәт Миңнуллин. Казан: Җыен, 2010. 624 б.

20. Исхакый Г. Әсәрләр 15 томда. 11 т.: публицистика / фәнни мөх. З. Рәмиев, төз., текст. әзерл., аңл. һәм искәрм. әзерл.; кереш мәкалә авт. З. Мөхәммәтшин. Казан: Татар. кит.нәшр., 2001. 447 б.

21. Мәрҗани китапханәсе: фәнни-библиографик җыентык / Төз. Р. Ф. Мәрданов; фәнни мөх. И. Г. Һадиев. Казан: Милли китап, 2004. 122 б.

22. Мәрҗани: Фәнни-популяр җыентык / Фәнни мөх. М. Г. Госманов. Казан: Җыен, 2010. 704 б.

23. Татар зыялылары: тарихи портретлар: Укытучылар һәм югары сыйныф укучылары өчен мәкаләләр җыентыгы / Төз. Р. М. Мөхәммәтшин. Русчадан Ә. М. Камалов тәрҗ. Казан: Мәгариф, 2003. 208 б.

24. Тукай Г. М. Әсәрләр. Академик басма : 6 томда : 2 т.: шигъри әсәрләр (1909–1913) / төз., текст., иск. һәм аңл. әзерл. З. Р. Шәйхелисламов, Г. А. Хөснетдинова, Э. М. Галимҗанова. Казан: Татар. кит. нәшр., 2011. 384 б.

25. Шаһавиев Д. А. Мәрҗани Шиһабетдин // Татар энциклопедиясе : 6 томда / Баш мөхәррир Ә. М. Мазһаров, җаваплы мөхәррир Г. С. Сабирҗанов. Казан: ТР ФАнең Татар энциклопедиясе институты, 2014, т: М–П. Б. 93–94.

26. Юзиев А. Шиһабетдин Мәрҗани (1818–1889) // Татар зыялыллары: тарихи портретлар : Укытучылар һәм югары сыйныф укучылары өчен мәкаләләр җыентыгы / Төз. Р. М. Мөхәммәтшин. Русчадан Ә. М. Камалов тәрҗ. Казан: Мәгариф, 2003. Б. 40–49.